ოქროს საწმისი, როგორც ძველი რუკა და პურზედამწერლობა

ზღაპრის გმირი მუდამ დაეძებს ჯადოსნურ ნივთს. ძიების გზაზე მას მრავალი წინააღმდეგობის დაძლევა უხდება, რომელთა შორის ურთულესი,  ნივთის მცველი გველეშაპის დამარცხებაა.
   თუ კარგად ჩავუკვირდებით, დავინახავთ, რომ ზღაპრების და მითების  ამ სიუჟეტებში უძველესი რელიგიის დაფარული არსია გადმოცემული. ზღაპრის ჯადოსნური ნივთიც ამავე რელიგიას მიეკუთვნება და გარკვეულ საიდუმლო მოძღვრებას შეიცავს, ამ ნივთის ძიების გზაზე გველეშაპის დამარცხება კი უძველესი მისტერიების მთავარი მოტივია. ეს რელიკვია შეიძლება დაკარგული სამოთხის ბაღთანაც გავაიგივოთ, რომლის დასაბრუნებლად არსებული უამრავი წინააღმდეგობა ძველ სამყაროში ლაბირინთის სახით ვლინდება.

  ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით ლაბირინთი “ცენტრის” ძიების გამოხატულებაა. მისი მშვიდობიანად გავლა და გველეშაპის დამარცხება, გარკვეული ცოდნის შეძენას და ამ ცოდნის საშუალებით საკუთარ თავში სიბნელის, უმეცრების დამარცხებას ნიშნავს.
  ლაბირინთი ასევე შეიძლება ჩაითვალოს ალქიმიური სამუშაოს სიმბოლოდ, რომლის მიმდინარეობის პროცესში უხეში მატერია გარდაიქმნება შინაგან შუქად, ოქროს სიბრძნედ, ჭეშმარიტ ფილოსოფიურ ქვად. ამდენად, ზღაპრის მაგიური ფეტიში განსაკუთრებული ცოდნის შემცველია და ფილოსოფიური ქვის ალეგორიად გაიაზრება.
   ძველი მითებიდან ცნობილი ერთ-ერთი ასეთი ნივთია ოქროს საწმისი, რომელიც კოლხეთში არესის ჭალაში ინახებოდა და რომელსაც უზარმაზარი გველეშაპი დარაჯობდა. არავინ იცის, სინამდვილეში რას წარმოადგენდა, ან როგორ გამოიყურებოდა ნივთი, რომლის მოსაპოვებლად არგონავტებმა ურთულესი გზა გამოიარეს. საწმისის ხელში ჩაგდებას ისინი ისეთ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ, რომ  მოგზაურობაში ელინთა თითქმის ყველა გმირი იღებდა მონაწილეობას.
   ზოგიერთი ძველი წერილობითი წყაროს თანახმად ოქროს საწმისი ვერძის ტყავი იყო, რომელზეც ოქროს მიღების ალქიმიური ფორმულები ეწერა, ზოგი ცნობით ეს იყო  “ოქროდამწერლობით” შესრულებული წიგნი.
  ამ საკითხთან დაკავშირებით ევსტათი თესალონიკელი წერს - ხარაქსის თქმით ოქროს საწმისი ეტრატზე აღნუსხული ხერხი იყო ოქროდამწერლობისო, ხოლო ანონიმური ავტორი ტრაქტატისა "დაუჯერებელთათვის" ამბობს - "კოლხეთში დაცული საწმისი ტყავებზე ნაწერი წიგნი იყო, რომელიც აღწერდა ქიმიის საშუალებით ოქროს მიღების მეთოდს".
  ოქროს საწმისის ამ განმარტებას იმეორებს VII ს. ავტორი იოანე ანტიოქელიც: "იასონმა და მისმა მხლებლებმა, პონტოს ზღვით კოლხეთს მიღწეულებმა, მოიპოვეს მედეა და ეგრეთ წოდებული ოქროს საწმისი. ეს ის კი არ იყო, როგორც პოეტურად გადმოგვცემენ, არამედ წიგნი იყო ტყავებზე ნაწერი, იმის შემცველი, თუ როგორ უნდა გაკეთდეს ოქრო ქიმიის საშუალებით".

მინიშნებას იმის შესახებ, თუ რას წარმოადგენდა საწმისი სინამდვილეში, აპოლონიოს როდოსელის “არგონავტიკის” ტექსტი იძლევა. საქმე ეხება ცნობას კოლხეთში არსებულ უძველეს დამწერლობაზე.
   სხვათა შორის, ეს ცნობა პირველი წერილობითი დადასტურებაა ძველ სამყაროში რუკების არსებობის თაობაზე, თანაც ფასეულია იმით, რომ ავტორი დიდი ხნის მანძილზე ალექსანდრიის ბიბლიოთეკაში მუშაობდა და შესაბამისად უძველეს, იშვიათ არქივებზე მიუწვდებოდა ხელი.  
   “არგონავტიკის” მეოთხე წიგნში ფრიქსეს უფროსი ვაჟი არგოსი არგონავტებს ეუბნება, რომ კოლხებს შენახული აქვთ თავიანთი მამების მიერ ნაწერი კვირბები, რომლებზედაც დედამიწის ირგვლივ სამოგზაუროდ, ზღვის და ხმელეთის ყველა გზა და საზღვარია ნაჩვენებიო.
   
ნაწერი კვირბები კოლხეთის გარდა კრეტაზე და საბერძნეთშიც ყოფილა ცნობილი. ძველ ავტორებთან შემონახული ცნობების თანახმად ისინი საკმაოდ საინტერესო ძეგლებს წარმოადგენდა. ზოგი ცნობით ისინი პირამიდული სვეტები იყო, ზოგი ცნობით სამკუთხა დაფები. კვირბები ასევე წვერწაწვეტებულ ბოძებთან დაკავშირებული ცეცხლგამძლე ფირფიტები ყოფილა, რომლებიც მიკრული იყო ან ზევიდან იდო ამ ბოძებზე ქუდის მსგავსად. ეს ფირფიტები კანონებს და კულტმსახურებასთან დაკავშირებულ წესებს შეიცავდნენ და სატაძრო რელიკვიებად იყო მიჩნეული. ისინი გამოიგონეს კრეტელმა კორიბანტებმა, ვისგანაც  შეერქვათ სახელი.
  წარწერები ამ დაფებზე ხშირად “ბუსტროფედონით” ყოფილა შესრულებული. ბერძნული სიტყვა “ბუსტროფედონი” ბუკვალურად ნიშნავს - “ხარს შევაბრუნებ” ანუ, შეიძლება ითქვას, რომ დამწერლობა კვირბებზე შედარებული ყოფილა ხარის მეშვეობით მიწის მოხვნა-დამუშავებასთან.
 
უკეთ რომ გავერკვეთ კვირბებზე დამწერლობის არსში, უნდა გავიგოთ ვინ იყვნენ კორიბანტები, ვისაც კვირბებზე დამწერლობის შექმნა მიეწერებათ. ანტიკური წყაროების თანახმად, კორიბანტები სამიწათმოქმედო კულტთან დაკავშირებული ღვთაებებია. ისინი ქალღვთაება კიბელეს თანამგზავრები და მცველები არიან.

  კიბელე - ფრიგიული წარმოშობის ნაყოფიერების ქალღვთაებას განასახიერებდა, რომელსაც ასევე უწოდებდნენ დინდიმენეს, იდელ დედას, ღმერთების დიდ დედას. ძველი ავტორების გადმოცემით, კიბელეს ოქროს ეტლში შებმული ლომები, ქალღვთაებას ფრიგიის მთებში დააქროლებდნენ. მას მუდამ თან დაყვებოდნენ გიჟური ცეკვით ცნობილი კორიბანტები, დაქტილები, კურეტები და ველური პანტერები.
  კიბელეს წარმოშობის შესახებ პავსანიასი უცნაურ ამბავს ყვება: ფრიგიული მითის თანახმად, პაპასმა გაანაყოფიერა ქვა, სახელად აგდოსი, რომელმაც თავის მხრივ დაბადა ჰერმაფროდიტული არსება აგდიტისი. მაგრამ ღმერთებმა დაასაჭურისეს აგდიტისი და ამ გზით იგი ქალღვთაება კიბელედ აქციეს.
   კიბელეს დაკავშირება ქვასთან სულაც არ არის გასაკვირი, რადგან ფრიგიაში მას თაყვანს სცემდნენ ციდან ჩამოვარდნილი მეტეორიტული ქვის სახით. ამ კავშირზე უნდა მიუთითებდეს მისი საყოველთაოდ ცნობილი თავსაბურავიც - მაღალი, დაკბილულ ქონგურებიანი კოშკის ფორმის გვირგვინი.
   ელინისტურ ხანაში კიბელეს კულტი რეას კულტს შეერწყა. სავარაუდოდ ეს უნდა მომხდარიყო კრეტაზე, სადაც საერთოდ ცნობილია აღმოსავლურ-მცირეაზიული და ელინური კულტურების შერწყმა. აქ რეა-კიბელე ზევსის დედად იქნა აღიარებული, ხოლო ზევსის ქურუმები - კურეტები, კორიბანტებთან გააიგივეს.

   რეა კრონოსის მეუღლე იყო. კრონოსმა წინასწარ იცოდა, რომ საკუთარი შვილი ძალაუფლებას წაართმევდა და ამიტომაც დაიწყო შვილების ჩაყლაპვა. ასე გადაყლაპა მან პირველი ხუთი შვილი - ჰესტია, დემეტრე, ჰერა, პლუტონი და პოსეიდონი. როდესაც ზევსის დაბადების დრო მოახლოვდა, რეა კრონოსისგან ფარულად კრეტაზე გაემგზავრა. იქ დიქტეს მთის გამოქვაბულში დაბადა ზევსი, აღსაზრდელად მელისევსის ქალიშვილებს და კურეტებს ჩააბარა, ხოლო კრონოსს ზევსის მაგივრად სახვევებში ბავშვივით შეხვეული ქვა ჩააყლაპა.
  კრეტაზე ახალდაბადებულ ზევსს ამალთეა და მელისა რძით და თაფლით კვებავდნენ, ხოლო კურეტები ფარებზე შუბების დარტყმით, ტიმპანების ხმაურით, ყვირილით და ცეკვით, ზევსის ტირილს ახშობდნენ, რათა კრონოსს მისი ხმა არ გაეგო და საიდუმლო არ გამჟღავნებულიყო.

  როდესაც ზევსი გაიზარდა, აიძულა კრონოსი გადაყლაპული შვილები უკან დაებრუნებინა. კრონოსმა ასევე უკან ამოიღო ზევსის მაგივრად ჩაყლაპული ქვაც, რომელიც, შემდგომში დელფოს სამისნოში მოათავსეს და ცნობილი გახდა, როგორც ქვა-ომფალოსი.
   დელფოს ქვა, ბერძნებისთვის სამყაროს ჭიპს, "ცენტრს" განასახიერებდა. ფუტკრის სკის ფორმის ეს ქვა, იმ ადგილას იდო, სადაც აპოლონმა უზარმაზარი გველი პითონი (ზოგი ცნობით დელფინი) დაამარცხა.
   ერთი ცნობის თანახმად, დიონისეს ფარზე გამოსახული ყოფილა რეა-კიბელე, რომელსაც ხელში ეჭირა ბავშვივით შეხვეული ქვა, ანუ იგივე "ომფალოსი" - სამყაროს ცენტრის განსახიერება. შეიძლება ამიტომაც ორფიკულ საგალობელში ღმერთების დედას - რეას მიმართავდნენ, როგორც შუაგული საყდრის მფლობელს, ჰესტიას, რაც მინიშნებაა იმაზე, რომ ქალღვთაება ცეცხლის სახედ და "ცენტრის" მპყრობელად მოიაზრებოდა.
   სხვათა შორის, კრეტაზე დიქტეს გამოქვაბული წმინდა ფუტკრებით ყოფილა სავსე და წელიწადში ერთხელ, გარკვეულ დროს ამ გამოქვაბულიდან თურმე მართლაც ცეცხლი გამოდიოდა.
    დიქტეს გამოქვაბულში თითქოსდა დიდხანს ეძინა ზევსის ერთ-ერთ ქურუმ კურეტს - ეპიმენიდეს (ძვ. წ. VII-VI სს), რის შედეგადაც მას შეუძენია განწმენდი ძალა და უამრავი წელი უცოცხლია. წარმოშობით ის კრეტელი იყო, ქალაქ ფესტოსიდან, თუმცა კნოსოსში მოღვაწეობდა. ამბობდნენ, ვითომდა მის სულს შეეძლო სხეულიდან ამოსვლა და დიდი ხნის ხეტიალის შემდეგ ისევ სხეულში დაბრუნება. თანამედროვე მკვლევარების მოსაზრებით, ეპიმენიდე სწორედ გამოქვაბულში ყოფნისას იმყოფებოდა ექსტატიკურ მდგომარეობაში ანუ "ამგვარ მოგზაურობას" იგი "ძილის" დროს ახორციელებდა და ის დიდი სიბრძნეც, რაც მას გამოქვაბულში ყოფნისას შეუძენია, სწორედ ექსტატიკური ტექნიკა იყო.
   პორფირის ცნობის თანახმად, პითაგორამ ინიციაცია კრეტაზე გაიარა. იდელი დაქტილების მიერ გარკვეული განმწმენდი რიტუალების ჩატარების შემდეგ, იგი (ტყავით შემოსილი) ჩავიდა იდას მთის გამოქვაბულში და იქ 27 დღე დაჰყო. დიოგენე ლაერტელი კი გადმოგვცემს, რომ პითაგორას თან ახლდა ცნობილი ინიციატორი - ეპიმენიდე.
  ამ ეპიმენიდეს მიეწერება ძალიან საინტერესო პოემების ავტორობა: "კურეტების, კორიბანტების წარმოშობა, თეოგონია" და "არგონავტიკა". ასეთი ტიპის განდობილი ქურუმი, როცა საწერად ირჩევს თემას, უნდა ვიფიქროთ რომ სიუჟეტი საკრალური მნიშვნელობით იქნებოდა დატვირთული. ეპიმენიდეს მიერ კურეტების, კორიბანტების და ღმერთების წარმოშობის ისტორიის პარალელურად, არგონავტების მოგზაურობის და ოქროს საწმისის ამბის გადმოცემას, წმინდა რელიგიური ხასიათი უნდა ჰქონოდა. თავდაპირველად ეს მოგზაურობა ინიციაციის ექსტატიკურ მოგზაურობას ხომ არ ასახავდა და გარკვეული კულტმსახურების რიტუალს ხომ არ უკავშირდებოდა?
  სტრაბონის ცნობით, ზევსის შვილი - კრეტის მეფე მინოსი, თავის ქვეყნის კანონმდებელი, ცხრა წელიწადში ერთხელ განმარტოვდებოდა ხოლმე ზევსის გამოქვაბულში და იქიდან კანონების შემცველი ფირფიტებით გამოდიოდა, ანუ  იასონივით - საკრალური "წიგნით" ხელდამშვენებული "ბრუნდებოდა მოგზაურობიდან".
   დაახლოებით იგივე ტექნიკაა აღწერილი ერთ-ერთი ძველი ფილოსოფოსის პარმენიდეს (ძვ. წ. IV ს. შუა წლები) პოემაში. პოემა ორი ნაწილისგან შედგება: "ჭეშმარიტების გზა" და "საზრისის გზა". პოემის შესავალში მოთხრობილია თუ როგორ "მოგზაურობს" პოეტი მზის ქალიშვილების მეგზურობით (რომლებიც სამართლიანობას გამოხატავენ), დღის და ღამის შეხვედრის ადგილას, ანუ მზის ჭიშკართან, და შიგ შესული როგორ იღებს ქალღვთაებისგან "გამოცხადების" ტექსტებს ჭეშმარიტების შესახებ, მსგავსად იასონისა, რომელიც მზის ქალაქში მოხვედრილი, მზის შვილიშვილის - მედეას მეშვეობით მიიღებს საწმისს.

მეცნიერთა აზრით, პარმენიდეს პოემის შესავალი ძალიან ახლოს დგას ორფიკული "გამოცხადების" ტექსტებისთვის დამახასიათებელ ყველა გარეგან ნიშანთან. ეს არც არის გასაკვირი, რადგან ორფიკული მიმდინარეობის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პოემა იყო ორფიკული არგონავტიკა, სადაც მთავარ მოქმედ გმირად და საწმისის მომპოვებლად, თავად ორფევსი გვევლინება.
(საინტერესოა, რომ ძველად სწორედ ორფიკებს მიეწერებოდათ რაღაც საიდუმლო ფირფიტების ქონა, რომლებზეც თითქოსდა მათი თეოლოგიური ტექსტები იყო ჩამოწერილი.)
   კიბელეს თანამგზავრი კორიბანტები, ასევე მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებული რკინის მეტალურგიის და მჭედლობის მფარველ კაბირებთან, რომელთა საიდუმლო მისტერიები კუნძულ სამოთრაკეზე იმართებოდა.
   თუ რა აკავშირებდათ კორიბანტებს სამოთრაკეს კაბირულ მისტერიებთან, ამის შესახებ საინტერესო ცნობებს დიოდორე სიცილიელი გადმოგვცემს: "სამოთრაკეს მიწაზე ზევსს და ელექტრას შეეძინათ დარდანოსი, იასიონი და ჰარმონია... ზევსმა გადაწყვიტა, რომ მისი ორი ვაჟიდან უმცროსს - იასიონსაც რგებოდა პატივი და ამიტომ გაათვითცნობიერა სამოთრაკეს მისტერიების ინიციაციის რიტუალებში, რაც იმხანად მის ხელში იყო, თუმცა ეს მისტერიები კუნძულზე უხსოვარი დროიდან არსებობდა. საერთოდ არ არის დაშვებული ინიცირებულის გარდა ვინმემ გაიგოს მისტერიების საიდუმლოს შესახებ და როგორც ამბობენ, იასიონი იყო პირველი ვინც ახდენდა უცხოელების ინიცირებას რიტუალებში და ამ გზით მისტერიებს დიდი ღირსება შესძინა.
   ამის შემდეგ კადმოსი თავისი დის - ევროპეს ძიებისას მივიდა სამოთრაკელებთან და სამოთრაკეს მისტერიებში ინიციაციის გავლის შემდეგ ცოლად შეირთო ჰარმონია - იასიონის და (ზოგიერთი ვერსიით ჰარმონია არესის ქალიშვილი იყო, რომელიც აღსაზრდელად გადასცეს ელექტრას). კადმოსის და ჰარმონიას ქორწილში კიბელე (ამ შემთხვევაში გაიგივებული დემეტრესთან) მოიხიბლა იასიონით და მას საჩუქრად ხორბლის თავთავი გადასცა... კიბელეს იასიონისგან ეყოლა ვაჟი - კორიბასი - კორიბანტების წინამძღოლი, ხოლო როდესაც იასიონი ღმერთების წრეს შეუერთდა, დარდანოსმა, კიბელემ და კორიბასმა აზიაში გადაინაცვლეს და ღმერთების დედის წმინდა რიტუალები ფრიგიაში დააარსეს".
   როგორც ირკვევა, კორიბასი - კორიბანტების წინამძღოლი - კიბელეს და იასიონის შვილი ყოფილა. იასიონი კიბელე-დემეტრეს სამგზის მოხნულ მინდორში შეეუღლა, რის შემდეგაც დაიბადა კორიბასი. სამგზის გადახნული მინდორი - სამიწათმოქმედო ნაყოფიერების რიტუალის ნაწილს წარმოადგენდა და საგაზაფხულო სამუშაოების წლის დაწყებას უკავშირდებოდა. ეს კი ჩვენთვის იმით არის საინტერესო, რომ როგორც კორიბანტების მიერ კვირბებზე წერა - გუთნით ხვნასთან იყო გაიგივებული, ასევე კორიბასის ჩასახვა, გუთნით მოხნულ მინდორს უკავშირდებოდა.
   ამ ცნობებიდან გამომდინარე, ასევე შეიძლება დავასკვნათ, რომ ფრიგიელთა კორიბანტული კულტი, სამოთრაკეზე უხსოვარი დროიდან არსებული კაბირული კულტის "მცირე აზიული" გაგრძელება ყოფილა. დიოდორე სიცილიელიც მიგვანიშნებს, რომ თავად იმ პერიოდზე საუბრობს, როცა ბერძნულ ტომებს და მათ უზენაეს ღვთაება ზევსს, უკვე საკმაოდ შეუვიწროვებიათ სამოთრაკეს კუნძულის ძველი მოსახლეობა და მათი საიდუმლო რიტუალებიც კი ჩაუგდიათ ხელში.
   კაბირთა კულტის საკითხი უძველესი მითოლოგიის ურთულეს პრობლემას წარმოადგენს. ამის მიზეზი ამ კულტის უაღრესად მისტიკური ფორმა იყო.  მ.პ .ჰოლი წერს, რომ ძველი ცნობის თანახმად, კაბირები შვიდნი იყვნენ და მათ სატურნ-კრონოსის სამეფო ტახტის წინ არსებული ცეცხლის შვიდ სულად მიიჩნევდნენ. სხვები მათ შვიდ ვარსკვლავურ მოგზაურად თვლიდნენ, რომლებსაც მოგვიანებით პლანეტები შეარქვეს.

   კალიმაქეს ცნობით, კაბირები საიდუმლოდ იზრდებოდნენ ჰეფესტოს ქურასთან და მეტალურგიის ხელოვნებას ეუფლებოდნენ. ჰეროდოტეს თქმით, კაბირები ჰეფესტოს შვილები იყვნენ. ამ ღვთაებების ცეცხლთან კავშირზე მიუთითებს ისიც, რომ კაბირთა ტაძრები ყოველთვის ვულკანური წარმოშობის ადგილებში შენდებოდა და საშენ მასალადაც ვულკანურ ადგილებში მოპოვებული ქვები გამოიყენებოდა
  სტრაბონის ცნობით კი, კაბირები ქურუმები იყვნენ, რომელთაც ბევრი კორიბანტებთან, დაქტილებთან, ტელხინებთან და კურეტებთან აიგივებდა. ზოგს ისინი ერთმანეთის ნათესავებად მიაჩნდა და მხოლოდ გარკვეულ უმნიშვნელო განსხვავებას ხედავდა მათ შორის. "ზოგადად თუ ვილაპარაკებთ, ყოველი მათგანი ცალ-ცალკე, ისევე როგორც ერთად აღებული, ერთგვარ ზეშთაგონებულ ადამიანებად გვევლინებიან, რომლებიც მონაწილეობას იღებენ  ბაკხურ სიშმაგეში და საზეიმო-საკრალურ რიტუალებში, სამხედრო ცეკვების მეშვეობით ტერორს განასახიერებენ, რასაც თან ახლავს იარაღის ხმაური, დოლების ბრახუნი, ციმბალების ჟღრიალი, ფლეიტების ხმა და ყვირილი".
  კაბირთა კულტი იმდენად გასაიდუმლოებული იყო, რომ ბევრი ძველი ავტორი მათ შესახებ საუბრისგან საერთოდ თავს იკავებს. მაგალითად როდესაც აპოლონიოს როდოსელი "არგონავტიკის" ტექსტში, კაბირთა მისტერიებში ფარული ზიარების მიზნით სამოთრაკეს კუნძულზე არგონავტების შეჩერების ამბავს ყვება, დასძენს - "სხვას აღარაფერს ვიტყვი ამის შესახებ, დაე იხაროს იმ კუნძულმა და ადგილობრივმა ღმერთებმა (კაბირებმა) რომელთაც წილად ხვდათ ის საიდუმლოებანი. მათზე სიმღერა ჩვენთვის ნებადართული არ არის".
  ასევე პავსანიასიც თებეს აღწერისას წერს, რომ იქ არსებულ კაბირია დემეტრეს და კორას ჭალაში შესვლა მხოლოდ საიდუმლოში განდობილს შეუძლიაო. ამ ჭალიდან ცოტა მოშორებით არის კაბირთა ტაძარიც. "ვინ არიან კაბირები ან რა საიდუმლოებები და რიტუალები იმართება მათ საპატივცემულოდ, მაპატიონ ადამიანებმა, ვისაც უყვარს ასეთი ამბების მოსმენა, თუკი მე ამ თემაზე დუმილს ვამჯობინებ". თუმცა იმას მაინც ყვება, რომ კაბირთა მხრიდან მრისხანებას და შურისძიებას ვერავინ გადაურჩება. ქსერქსეს მიერ ბეოტიაში დატოვებულმა და უცხო ხალხის რელიგიისადმი ზიზღით განწყობილმა მეომრებმა, სიმდიდრის ხელში ჩაგდების მიზნით, დააპირეს კაბირთა ტაძარში შესვლა, მაგრამ იმწამსვე გაგიჟდნენ და ზოგი ზღვაში გადაეშვა, ზოგიც კლდიდან გადაიჩეხა. ასევე ალექსანდრე მაკედონელის მეომრებმა, როცა თებე აიღეს, ჩათვალეს რომ ყველაფრის უფლება ჰქონდათ დაპყრობილ ტერიტორიაზე და შევიდნენ კაბირთა ტაძარში, მაგრამ იმწუთასვე მეხის დაცემით განადგურდნენ. აი ასეთ ხელშეუხებლად გვევლინება ეს ტაძარი უხსოვარი დროიდანო, დასძენს მწერალი.
   ჰეროდოტეს ცნობითაც, ეგვიპტეში მემფისის კაბირული ტაძარი იმდენად წმინდა იყო, რომ მის საზღვრებში შესვლის უფლება ქურუმის გარდა არავის ჰქონდა.
   მისტიკოსთა გადმოცემით კი კაბირები "ძლიერი ღმერთები" იყვნენ (როგორც მამრობითი, ასევე მდედრობითი სქესის), რომელთაც გააჩნდათ როგორც მიწიერი, ასევე ზეციური და კოსმიური ასპექტები. "დროის" დასაწყისშივე ისინი გვევლინებიან ადამიანთა მმართველებად, როგორც "ღვთაებრივ დინასტიებში" განსხეულებული მეფეები. მათგან იღებს სათავეს ცივილიზაციის პირველი იმპულსი. მათვე დააჯილდოვეს ადამიანთა მოდგმა გამომგონებლობისაკენ, ყველა ხელოვნების და მეცნიერების სრულყოფისაკენ მიმართული გონებით.
   წარღვნის შემდეგ, სხვადასხვა ხალხის მითებსა და ლეგენდებში, კაბირები უკვე ნოესთან ერთად გადარჩენილ ბრძენკაცებად გვევლინებიან: პერუს მცხოვრებლებს შორის შემორჩენილია ლეგენდა, რომლის თანახმად შვიდმა ინკამ თავიდან დაასახლა დედამიწა. ასევე ქალდეველთა ქსისუტროსი-ნოე წარღვნას გადაურჩა შვიდ ღვთაებასთან ერთად.
   ფაბერის თქმით კი, "შვიდი ტიტანი ანუ კაბირი შესატყვისია ინდუისტური მითებიდან ცნობილი შვიდი რიშის, რომლებიც ხომალდით გადარჩნენ თავის მანუსთან - ოჯახის უფროსთან ერთად."

კორიბანტ-კაბირების მჭიდრო კავშირს კოლხურ სამყაროსთან ამტკიცებს ცნობილი პრიორიტეტი, რაც მეტალურგიაში ქართველთა წინაპარ ტომებს: ხალიბებს, ტაბალებს, მოსხებს (მოსინიკებს), კოლხებს მიეკუთვნება. ეს ტომები ძველად ამიერკავკასიის გარდა, ფართოდ იყვნენ განსახლებული როგორც მცირე აზიაში, ასევე მესოპოტამიაში, ბალკანეთზე და ევროპის ზოგიერთ რეგიონში.

   მეტალურგიაში მათი დახელოვნების შესახებ ცნობები ძველ წერილობით წყაროებშია გადმოცემული. ამ ცნობების თანახმად პირველად  რკინის მადნები ხალიბებმა აღმოაჩინეს და საუკეთესო რკინის ნაწარმსაც ისინი ამზადებდნენ. მიჩნეულია, რომ თავად ფოლადის სახელი ბერძნულ ენაში “ხალიბოს”, ხალიბთა ტომის სახელწოდებიდან მომდინარეობს. ასევე ზოგიერთ ევროპულ ენებში თითბერის სახელი მოსინიკის ტომის სახელიდანაა წარმომდგარი. მეტალურგიასთანაა დაკავშირებული ტერმინი "ტაბალიც". ზოგი თანამედროვე მეცნიერი თვლის, რომ ეს სახელი იმ თუბალკაენს შეესატყვისება, რომელიც ბიბლიის თანახმად, პირველი მჭედელი იყო.
   კორიბანტ-კაბირები კრეტელი ანუ იდელი დაქტილების სახელითაც მოიხსენიება. ანტიკური წყაროების მიხედვით იდელი დაქტილები არიან ფრიგიელი დემონები, ბარბაროსები, ვისაც მიეწერება პირველად რკინის პოვნა და დამუშავება. კლიმენტ ალექსანდრიელის ცნობით კი კიბელეს ქურუმებმა, იდელმა დაქტილებმა აღმოაჩინეს მუსიკის რიტმი და შექმნეს მაგიური ძალის მქონე ეფესური დამწერლობა.
   (სხვათა შორის, დაქტილოგრაფია ხელისგულზე თითით წერას ნიშნავს, ხოლო დაქტილოლოგია ხელებით ლაპარაკს. საინტერესოა, ხომ არ იყო ეს მოვლენები რაიმე კავშირში საიდუმლო კულტმსახურებასთან, რადგან ცნობილია, რომ დაქტილოლოგიას ის პირები მიმართავდნენ, ვისაც დუმილის აღთქმა ჰქონდა დადებული.)
   სამიწათმოქმედო კულტთან დაკავშირებული დამწერლობა რომ მართლაც შეიძლება კოლხეთში ჩასახულიყო, ამას ამტკიცებს ამიერკავკასიის რეგიონის დაწინაურებული როლი სამიწათმოქმედო კულტურის  განვითარების საქმეში. მკვლევართა აზრით, მცირე აზიის რეგიონში, სწორედ ამიერკავკასია ითვლება მარცვლეული მცენარეების ფორმათა წარმოქმნა-ევოლუციის ცენტრალურ პლაცდარმად და ეპიცენტრად.
   ასევე საქართველოს ტერიტორიაზეა ნაპოვნი ვაზის ყველაზე ძველი წიპწები და სასხლავი ბრინჯაოს ინსტრუმენტები. შეიძლება ამ მიზეზით საქართველო უძველესი დროიდან ცნობილია როგორც “პურის” და “ღვინის” ქვეყანა. ამასვე აღნიშნავს ქვეყნის სახელი “გეორგია”, რაც მკვლევარების მიერ “მიწათმოქმედად” არის განმარტებული. ამ მოვლენას როდოსელიც  კარგად იცნობს. ამიტომაც ხაზს უსვამს, რომ აიეტის სასახლის ეზო მაღალი და ხშირი ვაზის ფოთლებით იყო დაბურული. ასევე შემთხვევით არ წერს ის აიეტის გუთნის შესახებ, რაც იმ დროს იშვიათი მოვლენა უნდა ყოფილიყო.
   ამდენად, სრულიად ბუნებრივია, რომ სწორედ მიწათმოქმედებას უკავშირდება ის ურთულესი დავალება, რომელიც იასონს უნდა შეესრულებინა კოლხეთში საწმისის მოსაპოვებლად და რომელსაც კოლხეთის მეფე  საკუთარი ხელით ასრულებდა. თავად აიეტი ამის შესახებ ამბობს: “არესის ველზე საბალახოდ გაშვებული მყავს ორი სპილენძისფეხებიანი ხარი, რომლებიც ხახიდან ცეცხლს აფრქვევენ. მე მათ უღელში ვაბამ და არესის ოთხი დღიური ხოდაბუნისკენ  მივრეკავ. ამ ხოდაბუნს სწრაფად ვხნავ ბოლომდე გუთნით და ხნულებში დეოს პურის თესლებს კი არ ვყრი, არამედ საზარელ გველეშაპის კბილებს, რომლებიც იარაღასხმულ ვაჟკაცებად გარდაიქმნებიან. ჩემს წინააღმდეგ ყოველი მხრიდან დაძრულთ იქვე ვფანტავ და ჩემი შუბით ვსპობ. ხარებს უღელში დილით ადრე ვაბამ, ხოლო საღამო ჟამს მკას ვწყვეტ.:”
   აიეტის ქმედებიდან, რომელიც ღვთაების წმინდა ველზე ხორციელდება და თავისთავად რაღაც მაგიურ კულტმსახურებას წარმოადგენს, ყურადღებას იქცევს ერთი უმთავრესი მოვლენა. ეს არის გველეშაპის კბილების “დათესვის”, დაფვლის გზით მიღწეული “მეტამორფოზა”, რაც შეიარაღებულ მეომრების აღმოცენებაში ვლინდება და როგორც “ხელახალი დაბადების” საიდუმლო, ჰერმეტიზმს უკავშირდება. ამ თვალსაზრისით აიეტის ქმედება შესაქმის აქტს წარმოადგენს. იგი დემიურგი ღვთაების როლში გვევლინება, ვისი საშუალებითაც ხდება პირველყოფილი "ადამიანის" ჩასახვა დედამიწის წიაღში, იქიდან მისი დაბადება, ზრდა გარკვეულ ეტაპამდე და შემდეგ განადგურება, თანაც ხაზგასმულად მცირე დროის განმავლობაში. ეს კი უკვე ალქიმიის საიდუმლოა. შეიძლება ამიტომაც, ნიკოლა ფლამელი აიეტის ამ დავალებას ალქიმიურ პროცესად მიიჩნევს და წერს, რომ გველეშაპის დათესილი კბილებიდან, თავად გველაშაპები იბადებიან. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ აიეტი - მეფე, მეომარი და მიწათმოქმედი, ამავე დროს  გველეშაპებთან მებრძოლი გმირის არქეტიპულ სახესაც განასახიერებს.
   ცალკე უნდა შევაჩეროთ ყურადღება აიეტის გუთანზე, რომელიც ჩვეულებრივი მასალისგან კი არ არის დამზადებული, არამედ იდუმალი ადამანტისგან. "ადამანტი" (ადამასი) ბერძენ ავტორებთან განმარტებულია როგორც "ფოლადი" ხოლო საბას ლექსიკონში, როგორც - ალმასი.  (ალმასი - ასტროლოგიურად  მზის შესატყვისი ქვაა. იგი თავის კეთილშობილური თვისებების გამო ფილოსოფიურ ქვასთან არის გაიგივებული.)
  ანტიკური ხანის ნაშრომში "ფიზიოლოგუსი" ადამასი ახსნილია, როგორც უძლეველი. ეს არის ქვა, რომელიც არ იწვის ცეცხლში და არ იმტვრევა რკინით. მისი პოვნა შეიძლება ღამით და თანაც მხოლოდ იმ ადგილას, საიდანაც მზე ამოდის. თუ გავითვალისწინებთ, რომ აიეტი - ამომავალი მზის ქვეყნის მეფე - თავად მზის შვილია, აღარ გაგვიკვირდება, რომ სწორედ ის ფლობს ამ ქვისგან დამზადებულ გუთანს.
   პინდარეს ტექსტის თანახმად კი ადამასი იმ კაბირის სახელია, რომელიც, "წმინდა ცეცხლების" ანუ კაბირების მიერ ჩასახული, დედამიწის საშომ სამოთრაკეს კუნძულზე დაბადა. ის იყო პირველკაცის პროტოტიპი და გვევლინება შვიდიდან ერთ პირველყოფილ წინაპრად, რომლებისგანაც წარმოიშვა კაცობრიობა. (ეს ინფორმაცია ძველად სამოთრაკეს კაბირული მისტერიების საიდუმლოს წარმოადგენდა და ყველაზე ნათლად ჰერმესის "პოიმანდრესის" ტექსტშია გადმოცემული).
  ამდენად, აიეტი, რომელიც სწორედ "ადამანტის" გუთნით ამუშავებს ღვთაების ველს, (მითუმეტეს სიმბოლოთა მკვლევარები გუთნით ხვნას, ყოველთვის სექსუალურ აქტთან აიგივებენ), რის შედეგადაც მიწის წიაღიდან მეომრები იბადებიან, მართლაც დაკავშირებული ჩანს უძველესი, სავარაუდოდ კაბირთა კოსმოგონიური მოძღვრების "შესაქმის" მოვლენებთან.
 
კოლხეთის მეფის კულტმსახურებიდან ასევე ნათლად იკვეთება, რომ კოლხეთში განვითარებული  სამიწათმოქმედო კულტურის გვერდით, საკმაოდ დაწინაურებული ყოფილა სამჭედლო და საბრძოლო ხელოვნების ტრადიციები. აიეტისთვის ჰეფესტო და არესი ახლობელი ღვთაებებია.
   ჰეფესტოს მისთვის სპილენძისფეხებიანი და სპილენძისხახიანი ცეცხლისმფრქვეველი ხარები უჩუქებია, ხოლო ადამანტის მთლიანი გუთანი სწორედ მას გამოუჭედავს. ასევე მისი ნახელავია აიეტის სასახლის ეზოში, მაღალი ვაზების ძირში ამომავალი ოთხი წყარო, რომლებიდანაც მუდმივად მოედინება რძე, ღვინო, სურნელოვანი ზეთი და წყალი. აღსანიშნავია, რომ ამ წყლის ტემპერატურა ცაზე პლეადების მოძრაობასთან ერთად იცვლება.
   არესს კი აიეტი საომარი აბჯარით დაუსაჩუქრებია. არესის მსგავსად, აიეტი თავადაც რომ საუკეთესო მეომარია, ამის შესახებ მისი შვილიშვილი არგონავტებს ეუბნება - აიეტი საზარელი ხმით და დიდი ღონით სწორედ არესს გავსო. ტიტან ჰიპერიონის შვილიშვილი აიეტი, როდოსელთანაც უძლეველ მეომრად არის დახასიათებული, რომელთანაც შებრძოლება მხოლოდ ჰერაკლეს თუ შეეძლო, ხოლო ერთ-ერთ უძველეს ფერწერულ ტილოზე კოლხეთის მეფე მართლაც გოლიათი-მეომრის სახით ყოფილა წარმოდგენილი: "ოთხცხენიან ეტლზე შემდგარი აიეტი უზარმაზარია და ყველა ადამიანს აღემატება. ჩამჯდარია რომელიღაც გოლიათის საომარ იარაღში, ვინაიდან ამას გვაფიქრებინებს (იარაღის) ჩვეულებრივი ადამიანისთვის მიუწვდომელი სიდიდე.. თვალებიდან თითქოს ცეცხლს აფრქვევს, მარჯვენა ხელში ჩირაღდანი უჭირავს, ეტლის ფერსოსთან შუბი გაუმზადებია..." (ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ აიეტს საბრძოლო ეტლში ჰელიოსის ნაჩუქარი უსწრაფესი ცხენებია შებმული.)
   ამ ფაქტების გათვალისწინებით უკვე სრულიად ბუნებრივად შეიძლება მოგვეჩვენოს სტრაბონის ცნობა, რომელიც წერს რომ კორიბანტები, რომლებიც მჭიდროდ უკავშირდებიან მჭედლობის მფარველ კაბირებს, შესაძლოა კოლხეთიდან არიანო: “ტიტანებმა რეას (კიბელეს) გადასცეს შეიარაღებული მცველები – კორიბანტები, რომლებიც (კრეტაზე) ბაქტრიანედან არიან წამოსულები, ზოგიერთები კი ამბობენ კოლხთაგანნი არიანო”.

   კოლხეთიდან კორიბანტების კრეტაზე მოხვედრა, სრულიად თავისუფლად არის დასაშვები, რადგან ეს ორი ცივილიზაცია მჭიდროდ იყო ერთმანეთთან დაკავშირებული. ამ სიახლოვის დამადასტურებელია ის ფაქტიც, რომ კრეტის ლეგენდარული მეფის - მინოსის ცოლი პასიფაე, აიეტის დაა. სწორედ მისგან “შობილი” მინოტავრისთვის შენდება ლაბირინთი, რაც კრეტული კულტურის ერთ-ერთ ყველაზე დამახასიათებელ ნიშანს წარმოადგენს.
  
სვეტებთან და ფირფიტებთან დაკავშირებული უძველესი დამწერლობის შესახებ ინფორმაცია კარგად არის შემონახული მასონურ ლეგენდებში. ამ ლეგენდების თანახმად ლამეხის შვილებმა: იავალმა, იუვალმა, თუბალკაენმა და ნამახმა, რომელთაც მიეწერებათ სხვადასხვა ხელოვნების: გეომეტრიის, არქიტექტურის, ცხვრის მოშენების, მჭედლობის, საქსოვი საქმის გამოგონება, წარღვნისაგან რაღაც ცოდნის გადასარჩენად ორი წარწერებიანი სვეტი აღმართეს. ერთი-ქვის, რომელსაც ერქვა “მარბელი”, ცეცხლგამძლე იყო, ხოლო მეორე “ლატურუსი” წყალში არ იძირებოდა. ერთ-ერთი სვეტი მოგვიანებით თითქოს ჰერმესმა აღმოაჩინა და კაცობრიობას აცნობა სვეტზე დაწერილი საიდუმლოებები.

   ასევე არსებობს ცნობა, რომ პატრიარქმა ენოქმა ოქროს სამკუთხა ფირფიტაზე დაწერილი ღმერთის საიდუმლო სახელი, მის მიერვე აშენებულ მიწისქვეშა ტაძრის ყველაზე ღრმა დარბაზში, თეთრ კვადრატულ საკურთხეველზე მოათავსა, ხოლო  საიდუმლო მეცნიერული ცოდნის გადარჩენის მიზნით, სწორედ მან აღმართა ორი სვეტი. ლითონის ბოძზე ალეგორიული სიმბოლოების სახით მან გადმოსცა საიდუმლო სწავლება, ხოლო მარმარილოს ბოძზე მოათავსა წარწერა, რომელიც მიანიშნებდა მიწისქვეშა ტაძრის არსებობაზე, სადაც უძვირფასესი განძი ინახებოდა.
   წარწერებიანი სვეტების შესახებ, იოსებ ფლავიუსიც მოგვითხრობს. ამ სვეტების აღმართვას იგი ბიბლიური ადამის ვაჟის - სეთის შვილებს მიაწერს.
   როგორც ვხედავთ, უძველესი, წარწერების შემცველი სვეტები, წარღვნასთან დაკავშირებითაც გვხვდება და წარღვნისაგან ცოდნის გადარჩენის საშუალებად, ანუ თავისებურ "კიდობნად" გვევლინება. საინტერესოა ერთი გარემოება, რომ ზოგი ცნობით, სწორედ კორიბანტ-კაბირები, ვისაც მიეწერებოდათ კვირბების სახით დამწერლობის შექმნა, ითვლებოდნენ "წარღვნის ღმერთებად". ეგვიპტის კაბირულ ტაძარში უხსოვარი დროიდან არსებობდა ორი ფიგურა - მამაკაცის და მის წინ თავდაყირა მდგარი ქალის - რომლებიც განასახიერებდნენ კაბირებს, მაგრამ ამავე დროს გამოხატავდნენ საწინააღმდეგო პოლუსებს, რომელთა სიმბოლოს უნდა დაეფიქსირებინა დედამიწის ღერძის დახრის მიზეზით გამოწვეული პოლუსების გადაადგილება საწინააღმდეგო მხარეს, რის შედეგადაც ყოველთვის ხდებოდა ოკეანეების გადაადგილება, პოლარული ქვეყნების დატბორვა და ახალი მატერიკების ამოსვლა ეკვატორულ რეგიონში.
        როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ზოგიერთი მკვლევარი კაბირებში “ნოეს კიდობნის და მისი ოჯახის” ყველა შემდგომ გამოვლინებას ხედავდა. ბლავატსკაია წერს, რომ წარღვნის შემდეგ ამ მოვლენის უკვდავსაყოფად ნოეს შთამომავლებმა დააარსეს რელიგიური დღესასწაული, რაც მოგვიანო თაობებმა დაამახინჯეს და ნოე თავისი შვილებით აქციეს ან დემონებად, ან ღვთაებრივ გმირებად. სინამდვილეში ნოე და მისი ოჯახი უბრალოდ არის სამოთრაკული მისტერიების ებრაული გადმოცემა სატურნის, ანუ კრონოსი-სადოკის შესახებ. წარღვნის თქმულებები წარმოადგენენ ეგზოტერულ ალეგორიას, დამყარებულს სამოთრაკეს ეზოტერულ მისტერიებზე. “ისტორიულად სამოთრაკე ცნობილი იყო წარღვნის მიზეზით, რომელმაც დატბორა მთელი ქვეყანა და მისწვდა მაღალ მთებსაც, ეს მოხდა არგონავტებამდე ბევრად ადრე. კუნძული დაიტბორა უეცრად ევქსინის წყლით, რომელიც იქამდე ითვლებოდა ტბად”.
 
როგორც ვხედავთ, სამოთრაკეს კაბირული მისტერიები ემყარებოდა რომელიღაც წარღვნის მოვლენებს და ამ მოვლენების დროს გადარჩენილ პირებს, რომლებმაც არამარტო თავიდან დაასახლეს დედამიწის გარკვეული ტერიტორიები, არამედ გადაარჩინეს და ხელახლა გაავრცელეს როგორც მეცნიერება და ხელოვნება, ასევე რელიგიური წარმოდგენები და ღვთისმსახურებასთან დაკავშირებული წესები, და თუ წყალდიდობა მართლაც ევქსინის პონტოსთან იყო დაკავშირებული, მაშინ შეიძლება დავუშვათ, რომ წარღვნას გადარჩენილი ქურუმები, სწორედ კავკასიიდან იყვნენ, რაც ამართლებს კორიბანტ-კაბირების კოლხეთიდან წარმომავლობას.
   შეიძლება, ამიტომაც წერდა XIX საუკუნის ფრანგი მკვლევარი, რომ “შუა საუკუნეებში კავკასიაზე ფრიად პოეტური შეხედულება ჰქონიათ. იმ დროს ზოგიერთს კავკასია მიაჩნდა საერთოდ ყველა ხალხის წარმოშობის კერად, სხვები კიდევ ცდილობდნენ აქედან გაეყვანათ ინდოევროპელთა განსახლების გზები. აი საიდან გაჩნდა სახელწოდება კავკასიური რასა, რომელსაც ევროპისა და აზიის მეტ წილ მცხოვრებთა მიმართ ხმარობენ. აქვე ეგულებოდათ განათლებისა და რელიგიურ რწმენათა დასაბამი, ფიქრობდნენ, რომ აქედან გავრცელდა, როგორც თქმულება წარღვნაზე, ასევე სხვადასხვა ხელობა და გაუმჯობესებული ცხოვრება”.
   ცხადია ეს მოსაზრება, რაღაც ძველ ცნობებს ემყარებოდა, და თუ მართლაც კავკასიიდან გავრცელდა თქმულება წარღვნაზე, სხვადასხვა ხელობა, განათლება და გარკვეული რელიგიური მოძღვრება, შესაძლოა სწორედ მაშინ გავრცელდა დამწერლობაც კვირბების სახით, რომელიც ამ რელიგიის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა. და თუ ეს დამწერლობა მართლაც ისე ძველია, რომ წარღვნამდე უკვე არსებობდა, საინტერესო იქნება მისი არსის ამოცნობა

ბერძნულ წყაროებში სიტყვა “კვირბის” ეტიმოლოგია სხვადასხვანაირად არის ახსნილი. რადგან ნაწერ კანონთა შემცველი ქვის სვეტები წვერით ბოლოვდებოდა, სიტყვა “კვირბის” დაუკავშირეს ბერძნულ სიტყვას koriphe - "წვერი”, “კენწერო”; აქედანვე წარმოდგა kurbasi - “ტიარა”. ამის პარალელურად, არის ცნობა, თითქოს სიტყვა “კვირბის” მომდინარეობდეს ზმნისგან kateskeirostai  -“მტკიცედ დგომა”,  ასევე ამ სიტყვას უკავშირებენ ტერმინს  skiros - skuros  - “მაგარი”.
   ყველა ეს ახსნა: “მტკიცედ დგომა”, “კენწერო”, “მაგარი” მართალია კვირბის გარეგნულ მხარეს გადმოგვცემს, მაგრამ ვერ იძლევა ნათელ წარმოდგენას, თუ რა აკავშირებდა ამ ფირფიტებს და სვეტებს რუკებთან, გეოგრაფიასთან. ასევე ვერ ასახავს ეს სიტყვები კვირბის - როგორც სატაძრო ფეტიშის  ეზოტერულ მნიშვნელობას და კავშირს მათ შემქმნელ მიწათმოქმედ ღვთაებებთან.
   რადგან კვირბების წარმომავლობა, ისევე როგორც კორიბანტების, შესაძლოა კოლხეთს უკავშირდებოდეს, მაშინ მისი ეზოტერული მნიშვნელობაც, შეიძლება სწორედ ქართული ენით აიხსნას.
   საბას ლექსიკონში ტერმინი “ყუერბი” ერთის მხრივ განმარტებულია, როგორც "საცეცხლე კერის ადგილი", ხოლო მეორეს მხრივ - "ბოსტნის მარგი ანუ კვალი." ასევე  ძალიან საინტერესოა ხევში შემონახული ტერმინი – “ყვერბაული” – საშობაო დღესასწაულისთვის გამომცხვარი, სპეციალური ბეჭდით დაბეჭდილი ხორბლის პური. თუ ჩავუკვირდებით, ეს მნიშვნელობები: კერა, ბოსტნის კვალი, ხორბლის პური, ბევრად უფრო შეესატყვისება როგორც მიწათმოქმედებასთან, ასევე ცეცხლთან და მჭედლობასთან დაკავშირებულ ღვთაებებს.

ძველქართული ტრადიციით კერა უმეტესად შენობის ცენტრში იყო მოთავსებული. ამიტომაც შეერქვა მას სახელად “შუა ცეცხლი”. იგი დედაბოძთან ერთად ქართული ტრადიციის ყველაზე დამახასიათებელ ნიშანს წარმოადგენს. რელიგიური დღესასწაულების აღნიშვნისას, სწორედ კერასთან სრულდებოდა მრავალი რიტუალი, რაც ძველი ხალხის რელიგიურ წარმოდგენებში კერის საკრალურ მნიშვნელობაზე მიუთითებს.  
   კერა – როგორც “ცენტრის” ამსახველი მოვლენა, ქართულ არქეოლოგიურ მასალებში უკვე VII ათასწლეულიდან გვხვდება. ამ პერიოდის ადრესამიწათმოქმედო კულტურისთვის დამახასიათებელია თიხის წრიული სახლები, რომელთა ცენტრში თიხის მრგვალი კერაა მოწყობილი. იქვე დაფიქსირებულია ორმო ხის ბოძისათვის.
   ამ კერებში არქეოლოგებმა თიხის მრავალი პატარა ქანდაკება იპოვეს. ერთ-ერთ კერაში ქალის ჩვიდმეტი სტილიზებული ფიგურა აღმოჩნდა. მათზე საკმაოდ მკვეთრადაა ხაზგასმული ნაყოფიერების გამომხატველი ნიშნები. კერებში ქალის ფიგურების ასეთი სიუხვე გვაფიქრებინებს კერის კავშირზე ქალღვთაება “დიდი დედის” კულტთან.
  შემდგომი მტკვარ-არაქსის კულტურისთვისაც, რომელიც IV-III ათასწლეულით თარიღდება, ყველაზე მეტად დამახასიათებელია წრიული ნაგებობების ცენტრში მრგვალი კერის არსებობა. ამ პერიოდის კერის და ზესადგარების ფორმაში უკვე აშკარად იკვეთება ნაყოფიერების კულტი, რაც გაიაზრებოდა ასთრალური ღვთაებების სქესობრივი კავშირით. “კერა ქალღვთაებას გამოხატავს, ხოლო მისი გამანაყოფიერებელი მამაკაცი ზეცის გამგებელია და მის ატრიბუტს კერის ზესადგარი წარმოადგენს, რომელიც თავის ფორმით ხართან და მთვარესთან არის ახლოს. ზეცის მიერ წვიმის საშუალებით დედამიწის განაყოფიერების შედეგად წარმოიშვება ახალი ღვთაება - მცენარეულობა, სიმბოლურად გამოხატული ცეცხლით ან სიცოცხლის ხით - ჩიჩილაკით, რომელიც სავარაუდოდ რქიან სადგარებსა და კერებში მაგრდებოდა”.
  ამგვარად, ამ ეტაპზე კერა უკვე სიყვარულს, შეუღლებას განასახიერებს, რის შედეგადაც იბადება სიცოცხლის სიმბოლო - ცეცხლი, ისევე როგორც წვიმის შემდეგ იბადება მცენარეულობა. ამ კავშირში უკვე კოსმოგონიური ჰარმონიის იდეაც არის გადმოცემული მზის და მთვარის, ცეცხლის და წყლის ანუ საპირისპირო მოვლენების “ქორწინების” გზით მიღწეული.
  "ქორწინების" ეს სიმბოლო ამავდროულად ასახავს უძველესი მისტერიების საიდუმლო ფორმულას, როცა მონაწილეები ცას ახედავდნენ და ამბობდნენ: "იწვიმე", ხოლო შემდეგ დაბლა დაიხედავდნენ და დედამიწას მიმართავდნენ "ჩასახე". ჰიპოლიტუსის ცნობით ეს ორი სიტყვა შეადგენდა მისტერიების უდიდეს საიდუმლოს. მირჩა ელიადე წერს, რომ ეს სიტყვები აშკარად რიტუალური ფორმულაა, დაკავშირებული იეროგამიასთან, რაც საერთოდ დამახასიათებელია ნაყოფიერების კულტისთვის.

ეს იდეა - მზის და მთვარის "ქორწინება" - ასევე პარალელს ამჟღავნებს ჰერმესის "ზურმუხტის ფირფიტის" ტექსტთან, რომელიც უძველეს ალქიმიურ ტრაქტატს წარმოადგენს. ფირფიტაზე წერია, რომ: ..."ყველა ნივთი წარმოიშვა ერთიდან, ერთიანობის მეშვეობით. ამდენად ყველა ნივთი წარმოსდგა ამ ერთი არსიდან. მზე მისი მამაა, მთვარე მისი დედაა, ქარმა ის თავის საშოში ატარა, დედამიწამ გამოკვება..."

"ზურმუხტის ფირფიტის" შედარება მზის და მთვარის კავშირის მატარებელი ძველქართული კერის მოდელთან და მის შესატყვის დამწერლობასთან, ერთი შეხედვით შეიძლება ხელოვნური ჩანდეს, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ "კვირბი" (კერა) სახელად ერქვა მიწათმოქმედ და მჭედელ ქურუმთა დამწერლობას,  რომელთათვისაც ქურას და ცეცხლს ყველაზე საკრალური მნიშვნელობა ენიჭებოდა და რომელთა წრეშიც უნდა წარმოშობილიყო ალქიმია, თანაც ეს დამწერლობა ზურმუხტის ფირფიტასავით მყარ ფირფიტებზე ნაწერ ტექსტებს წარმოადგენდა, მაშინ შეიძლება დავუშვათ, რომ ამ მოვლენებს მართლაც ჰქონდა რაღაც საერთო. ასევე აღსანიშნავია, რომ ოქროს საწმისი, რომელიც ჰერმესის ფირფიტასავით, ალქიმიურ ფორმულებს შეიცავდა - "შუა ცეცხლივით" სატაძრო ტერიტორიის “ცენტრში” იყო მოთავსებული და “კვირბივით” ხეზე (სვეტზე) იდო.
  უძველეს რელიგიებში "ცენტრის” გამომხატველ სიმბოლოს  მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა. ბევრი ხალხის რელიგიურ ტრადიციაში “ცენტრი” - კოსმიური მთის წვერია, ყველაზე წმინდა ადგილია იმ სივრცეში, რაც ადამიანს გარს აკრავს. თავად შესაქმის აქტი აქ ვითარდება, ანუ ქაოსი თავდაპირველად აქედან განიდევნება. ასევე წარღვნის წყლები - ქაოსის ექვივალენტი - ვერ წვდება ცენტრალური მთის მწვერვალს. მისტიკური ცენტრის გამომხატველია ასევე სამყაროს ღერძი - კოსმიური ხე. შუამდინარეთის ძველ კულტურებში ამ სიმბოლოს მთა-ზიკურატი შეესატყვისებოდა, რომლის ოთხკუთხა არქიტექტურულ ნაგებობას “ცენტრის” სიმბოლოში ოთხი მხარის ცნება შემოაქვს, რაც ასევე სამყაროს, ადამის ოთხი ელემენტისგან შექმნის იდეას ეხმიანება.
   სირიული ნაწარმოების “განძის გამოქვაბულის” მიხედვით, ადამი სწორედ დედამიწის ცენტრში შეიქმნა. იმავე ადგილას მოგვიანებით აღიმართა იესოს ჯვარი, (აქ გატარებულია აზრი, რომ ადამიანი და სამყარო “ჭიპთან” იქმნება, და ასევე ადამიანის ხსნა - ქრისტეს ვნების გზით მიღწეული - ამავე ადგილას, ანუ "ცენტრში" დაბრუნების წყალობით ხდება შესაძლებელი). სიმბოლურად ქრისტე სწორედ “ცენტრალურ", კოსმიურ ხეზე იქნა გაკრული, იგივე ხის ქვეშ იჭრება ატისიც და პრომეთეს მიჯაჭვის ადგილიც სწორედ კოსმიური მთაა.
   ამ სიმბოლოებთან კი ახლოს დგას დამწერლობა, რომელიც "შუა ცეცხლივით" ცენტრალურ მოვლენას განასახიერებს და როგორც მყარ მასალაზე დაფიქსირებული ინფორმაცია, ლოგოსის მნიშვნელობას ატარებს. ისიც ღვთაებასავით მიკრულია ხეზე და სახელად ჰქვია "დაბეჭდილი პური".
   
პურის კავშირი ხესთან და "შუა ცეცხლთან" განსაკუთრებით კარგად ჩანს, ქართულ ეთნოგრაფიულ მასალებში შემონახული შობა-ახალწლის დღესასწაულის აღსანიშნავი უძველესი რიტუალებიდან. ეს რიტუალები, რომელთა უმრავლესობა ნაყოფიერებასთან დაკავშირებული ტრადიციების ამსახველია, დატვირთული იყო მრავალფეროვანი მაგიური ხასიათის წეს-ჩვეულებებით. ყველა ქმედება მიმართული იყო უხვი მოსავლის მისაღებად და კეთილდღეობით სავსე მომავლის უზრუნველსაყოფად.
   შობის წინა საღამოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი იყო კერაში კარგი ცეცხლის დანთება და ხორბლისგან ფაფის მოხარშვა. მოხარშული ხორბლის ქაფს გარეთ ხეებს წაუსვამდნენ - კარგი მოსავალი იქნებაო. ვახშმისთვის გამოაცხობდნენ სამ ჯვარდასახულ კვერს. მოხარშულ ხორბალს, კვერებს, ღვინოს გობში ჩააწყობდნენ და გობს მლოცველი ქალი ან კაცი კერის ცეცხლთან სამჯერ შეატრიალებდა და დაილოცებოდა.
   თუშეთში ოჯახის დიასახლისი აცხობდა პურებს ადამიანთა და შინაურ ცხოველთა გამოსახულებით, რომელთაც “სალოცავებს” ეძახდნენ. თითოეული ვაჟისთვის, ვინც იარაღს ატარებდა ან მოზარდთათვის, ცხვებოდა პატარა გახვრეტილი კვერები. მათ კერასთან სამამაცო (ანუ ცეცხლის მარჯვენა მხარეს, რომელიც მამაკაცებისთვის იყო განკუთვნილი) ადგილის თავზე დამაგრებულ ჩხირებზე წამოაცმევდნენ. ამ კვერების ჩამოღება არ შეიძლებოდა. ისინი ან თავად უნდა ჩამოცვენილიყო, ანდა თაგვს თუ კატას შეეჭამა. კერის პირას ნაცარში ჩასვამდნენ ანთროპომორფულ კვერს, ნისკარტივით წაწვეტებული თავით და ცერცვის მარცვლის თვალებს ისე გაუკეთებდნენ, თითქოს ფიგურა ჭერში იყურებოდა. იგი კერის მფარველი ღვთაების სიმბოლოს განასახიერებდა და სახელად "ნაცრის დედა" ერქვა. იგი კერის პირას რჩებოდა იქამდე, სანამ არ დაიწვებოდა ან კატა-თაგვი არ შეჭამდა.
   ხევში შობის ღამეს “ყორბოულობა” ღამეს ეძახდნენ. ცხვებოდა ერთი საკვლევი, სამი წმ. სამების პური, ორი ყორბოული (ქრისტეს პური) და თესლის პური. ყველა პურს გამოცხობის წინ ჯვრის ნაჭდევს გაუკეთებდნენ, მხოლოდ ყორბოულს ჰქონდა ჯვრის გამოსახულების საკუთარი საბეჭდავი. ყორბოულს და თევზს იმავე ღამეს ჭამდნენ. ბედისკვერებს და საკვლევს ახალწლისთვის ინახავდნენ, ხოლო თესლის პურს - საგაზაფხულო თესვამდე. (ყურადღება მივაქციოთ, რომ ყორბოული ორი ცხვება, მას საკუთარი საბეჭდავი აქვს, და თევზთან ერთად იჭმევა. თავად ტერმინი "ყორბოულობა", რასაც ქრისტიანულ ხანაში შობის დღესასწაულს უწოდებენ, წარმართობის დროიდან უნდა მომდინარეობდეს, როცა 25 დეკემბერს მზის "დაბადებას" ზეიმობდნენ, რადგან ეს დღე მზებუდობის დღედ იყო მიჩნეული.) 
   31 დეკემბერი საქართველოს ზოგიერთ კუთხეში ცნობილია კალანდობის სახელით. ამ დღეს ოჯახის ერთი წევრი ტყეში წავიდოდა და საახალწლოდ განკუთვნილ ხეს და მარხილით შეშას მოიტანდა. ქართლში საახალწლო ხე მუხა უნდა ყოფილიყო და სათარს ეძახდნენ. გუდამაყარში იფნის ხე მოჰქონდათ და მას ბებერა ერქვა. ამ ხეს ჩადებდნენ შუა ცეცხლში და დიასახლისი ზედ ბედის კვერებს გამოაცხობდა. სასურველი იყო საახალწლო ცეცხლი დიდხანს არ ჩამქრალიყო. ცეცხლში ჩადების წინ ბებერას თავში, შუაში და ბოლოში ჯვარედინად თაფლს და ერბოს წაუსვამდნენ, რის შემდეგაც, ბებერაზე ბიჭს გადასვამდნენ, რომელიც დაილოცებოდა.
   მთაშიც და ბარშიც ოჯახის ყველა წევრისთვის ცხვებოდა ბედის კვერები, ცხვებოდა კაცთ პური. პური ხარებისთვის, ძროხებისთვის, ცხვრებისთვის, წყლისთვის, ქათმებისთვის, სადღვებლისთვის, მეკვლისათვის, ბებერასთვის, რომელიც მთელს ოჯახს უნდა ეჭამა. ასევე ცხვებოდა დიდი სამეკვლეო კვერი. ხევსურეთში სამეკვლეოს სპეციალური საბეჭდავებით აჭრელებდნენ. მასზე გამოსახავდნენ ჯვარს, კაცს, სახნისს, ძროხას, ცხენს. თავთავს და ა.შ.  მეკვლე სამეკვლეო კვერს სამჯერ სახლში შეაგორებდა და თუ კვერი ჯვარწაღმა დაეცემოდა, ეს კარგი ნიშანი იყო. მეკვლე კერასთან მივიდოდა, მუგუზალს შეუჩინჩხლებდა და ნაპერწკლები რომ გასცვივდებოდა, ადამიანის და საქონლის გამრავლებაზე დაილოცებოდა.
   ამავე მოვლენათა რიგში შეიძლება განვიხილოთ საახალწლოდ გაკეთებული ხის ფორმის რიტუალური საგანი – ჩიჩილაკი, რომელიც სიმბოლურად სიცოცხლის ხეს განასახიერებს. ჩიჩილაკს წვერს ჩაუჩეხავდნენ ხოლმე და ჯვარედინად ჯოხებს ჩაასობდნენ, ზედ ყველით და კვერცხით შეზავებულ კვერს დადებდნენ. ამ შემთხვევაში თითქოს კვირბის კომპოზიცია მეორდება – ხე, სვეტი ზედ შემოდებული კვერით. იგივე სიმბოლოს უნდა განასახიერებდეს კვერთხიც, ძალაუფლების, მაგიურობის რეგალია, რაც ქართულ ენაში იშიფრება როგორც - კვერის ხე.
  
მაგრამ რას შეიძლება ნიშნავდეს “კვერის ხე” ანუ ხეზე შემოდებული კვერი? ქართულ ენაში სიტყვები: კვერცხი, კვერი, კვარი, ნაკვერცხალი და სხვ.  ყველა ცეცხლს, პურს, ნაყოფიერებას უკავშირდება. სწორედ ეს სიმბოლოები აისახა ქართულ წარმართულ რელიგიაში ყველაზე პოპულარული ნაყოფიერების ღვთაების - კვირიას სახელშიც.
   მითოლოგიური გადმოცემებით, კვირია მორიგე ღმერთთან ყველაზე დაახლოვებული ღვთაებაა. ის ღმერთის შიკრიკად გვევლინება, რომელიც ხალხს ღმერთის ნებას გადასცემს. “ხმელეთზე რაც ხდება, ყველაფერი მას ეკითხება”. მისი ეპითეტებია: “ხმელთ მოურავი”, “ღვთის კარზე მოარული”, “კარავიანი, რომელსაც სამწერლო აქვს გამართული”. (ნიშანდობლივია, რომ დამწერლობა სწორედ მას უკავშირდება). კვირიასგან ელიან სამართლიან გადაწყვეტილებას, შვილის შეძენას.
   “კვირა” ქართულ ენაში მზის დღეს აღნიშნავს, "კვირიაკე" ზოდიაქალურად მზის თვეა, მაგრამ “კვირა” ასევე შვიდ დღესაც გულისხმობს და კალენდარულ სიმბოლოსთან აქვს საერთო.
    საქართველოს უძველეს რელიგიებში სწორედ კვირია იყო ის ღვთაება, რომლის სახელზეც ეწყობოდა ნაყოფირებასთან დაკავშირებული საგაზაფხულო დღესასწაული. ფალიკური ნიშნით აღბეჭდილი ეს დღესასწაული რამდენიმე ნაწილისგან შედგებოდა, რომელთა დასახელებაც ასევე ფალიკური სიმბოლოების მაჩვენებელია: “ადრეკილაი”, “საქმისაი”, “ტულეფია მელიაი”. ამას გარდა სრულდებოდა გარკვეული ტიპის საკულტო ცეკვები, რომელშიც შიშველი მამაკაცები იღებდნენ მონაწილეობას.
   დღესასწაულის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ნაწილი იყო კვირიას საგალობელი, რომლის ტექსტი სიძველის გამო უკვე დიდი ხნის დაკარგულად ითვლება. ეთნოგრაფიული ჩანაწერებით მხოლოდ ის არის ცნობილი, რომ ძველად საერთოდ ყველა დღესასწაული და სასოფლო ლოცვა, პირველად კვირიას ხსენებითა და საგალობლით იწყებოდა. “კვირიას საგალობელს რომ ამბობენ, ყველანი პირს აღმოსავლეთისკენ იზამენ. ეს საგალობელი ღვთის დიდი სავედრებელია და მისი წარმოთქმის დროს ყველა ქუდმოხდილია და პირჯვარს იწერს.”
   რადგანაც სახელი "კვირია" იგივე ფუძის შემცველია, რაც "კვირბი", თანაც კვირბივით კვირიაც წერასთან და დამწერლობასთან არის დაკავშირებული, ჩვენთვის საინტერესოა გაირკვეს, მაინც რაზე მღეროდნენ კვირიას საგალობლის დროს? 
  რადგან კვირა მზის დღეს შეესატყვისება, კვირიას სახელზე ჩატარებული საგაზაფხულო დღესასწაულები განახლებული ბუნების აღსანიშნავად ეწყობოდა და ნაყოფიერებას, გამრავლებას უკავშირდებოდა, ხომ არ მღეროდნენ ისინი ხელახლა დაბადებული, ამომავალი მზის, მარადიულობის სადიდებელს, რაც გაიაზრება განახლებით, ყოველ დილით აღდგენილი მზის ამოსვლით, დღის და ღამის მონაცვლეობით, თავად ბუნების კვდომა-აღდგინებით, გაზაფხულის ხელახალი გამარჯვებით ზამთარზე და ვლინდება იგივე ფუძის შემცველ კიდევ ერთ სიტყვაში “კვირტი”- ჩანასახი მზის, სიცოცხლის, რომელიც კვერცხიდან უნდა დაიბადოს. ქართული ბრინჯაოს სარტყელის კომპოზიცია კი თითქოს პირდაპირ ასახავს ამ სცენას: თევზის პირიდან გამოდის კვერცხი, საიდანაც მზე იბადება. თევზის პირიდან მზე იბადება, როგორც “სიტყვა”-ლოგოსი. როგორც შუმერული ფრაზა ღვთაების შესახებ ამბობს: “პურია ნათქვამი მისი, სიცოცხლეა სიტყვა მისი”ო.
  
 იმავე მოვლენათა რიგში შეიძლება განხილვა სიტყვისა “ხორბალი”, ძველქართულად “ხვარბალი”, რომელიც სავარაუდოა თავდაპირველად “ყვრბალი” ფორმიდან მომდინარეობს და თავისი თვისებებით სიმბოლურად ასახავს მისტერიებში წარმოდგენილ მცენარეულობის მომაკვდავ და მკვდრეთით აღმდგარ ღვთაებებს. ნიშანდობლივია ისიც, რომ ზოგი ცნობით ამ მისტერიების მიმდინარეობისას ინიცირებულებს "საზეიმო სიჩუმეში"'სწორედ ხორბლის თავთავს უჩვენებდნენ. ჰიპოლიტუსის ცნობით, მოჭრილი ხორბლის თავთავი ფრიგიელებისთვის ყველაზე დიდ საიდუმლოს წარმოადგენდა.
   მირჩა ელიადე წერს, რომ მისტერიების კულმინაციურ მომენტში ქურუმი აცხადებდა - მშვენიერმა დაბადა წმინდა ბავშვი, "ბრიმომ დაბადა ბრიმოსი", რასაც მოსდევდა ინიციაციის შემდეგი ეტაპი - "ეპოპტეია" (ჭვრეტა) - რომლის დროსაც მისტი ხდებოდა "ეპოპტი" (ის ვინც ხედავს). ამ დროს აქრობდნენ ჩირაღდნებს, იწეოდა ფარდა და გამოდიოდა იეროფანტი ყუთით ხელში. ის ხსნიდა ყუთს და იქიდან იღებდა ხორბლის მწიფე თავთავს. ამ მოვლენებთან დაკავშირებით ვ. ოტო წერს, რომ "თავთავი, გაზრდილი და დამწიფებული ზებუნებრივი სისწრაფით, წარმოადგენდა დემეტრეს საიდუმლოთა შემადგენელ ნაწილს, ისევე, როგორც რამდენიმე საათში გაზრდილი ვაზი, დიონისეს დღესასწაულის ნაწილი იყო. ამ ამბებში ეჭვს არ იწვევს მოვლენების სასწაულებრივი ბუნება..."
   ეს ყველაფერი ჩვენთვის იმითაც არის საინტერესო, რომ კოლხეთშიც არესის ველზე აიეტის ქმედების შედეგად მიწაში ხორბლის მსგავსად დაფლული კბილები, ისეთივე ზებუნებრივი სისწრაფით აღმოცენდებიან (მხოლოდ ამ შემთხვევაში გიგანტი მეომრების, ანუ მამაკაცების სახით), როგორც ეს ხდება კიბელეს, დემეტრეს მისტერიებში. ამდენად, აიეტის ქმედებაც, როგორც ირკვევა  მისტერიის საიდუმლოს შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენდა, რომელთანაც ასევე უნდა ყოფილიყო დაკავშირებული დამწერლობა, რადგან ოქროს საწმისი - ნაწერი ტექსტი - სწორედ ამ ველზე ინახებოდა.
  
კვირბის (ყუერბის) მეორენაირი ახსნაც მიწათმოქმედებას უკავშირდება და ბოსტნის მარგს ანუ კვალს აღნიშნავს.
  გარდა სამეურნეო მიზნებისა, ანუ თავის  საკრალური ფუნქციით, რით არის საინტერესო ბაღი და ბოსტანი? ალბათ, პირველ რიგში წესრიგით, რაც ზოგიერთ ენაში კოსმოსის აღმნიშვნელია. მართლაც, ბოსტანი გარკვეულ რიგებად დაყოფილი, მოვლილი, დამუშავებული, დათესილი მიწის ნაკვეთია, სადაც ადამიანის ხელით უზუსტესი წესრიგი მყარდება; მისთვის უცხოა ქაოსი, იქ ვერ იკიდებს ფეხს სარეველა. ამ წესრიგის აუცილებელი პირობა გაყვანილი კვალია, რასაც ძველქართულში ყუერბი რქმევია.
   ყუერბი-კვალი ანუ “მარგი” დაკავშირებულია ტერმინთან “მემარგე”, ანუ ბაღის, ბოსტნის მომვლელი, მიწათმოქმედი, რომელიც გარდა იმისა, რომ მარგლავს, ასუფთავებს ნათეს-ნარგავებს, ასევე გეომანტი, მიწით ბედის მკითხავიც ყოფილა.
   ამ ტერმინით დაინტერესებული ივ. ჯავახიშვილი წერს, რომ “ ქართული სიტყვა მემარგე ს. ორბელიანს მერამლედ აქვს განმარტებული. შავთელის აბდულმესიაში კი ნათქვამია: იკითხვენ, სწერენ, თაყუმსა სჩხრეკენ, რამლს ჰკვრენ, არჩევენ ბედთა მათთაგანო. ამ ტექსტში რამლის კვრით წინასწარმეტყველების გარკვეული ფორმა, გეომანტიის ხელოვნება იგულისხმება, რომელიც მიწის ან ქვიშის ტყორცნის საშუალებით წარმოებდა. ამდენად მისნის აღმნიშვნელი "მემარგეც", იმ სიტყვა მარგი-საგან უნდა იყოს ნაწარმოები, რომელიც ბოსტნის კვალის სახელი იყო. ამავე სიტყვასთან ჩანს დაკავშირებული ნათესის ბალახისაგან გარჩევა-განწმენდის აღმნიშვნელი სახელზმნა მარგვლა. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ  მემარგე ადამიანის ბედ-იღბლის კვალის გამრკვევიც ყოფილა."
   სხვათა შორის, ქართულ მეცნიერებაში გამოითქვა აზრი, რომ სიტყვა “წერა” ქართულ ენაში თავდაპირველად მაგარ ნივთიერებაზე – ქვაზე, თიხაზე, ლითონზე ამოჭრის, ამოკვეთის მიმანიშნებელი ტერმინი უნდა ყოფილიყო და იმ ხანას უნდა განეკუთვნებოდეს, როდესაც საწერად სწორედ ასეთი მასალა გამოიყენებოდა.Aამის დამადასტურებლად მოჰყავთ ისეთი სიტყვები, როგორიც არის “წერაქვი”, “წერტილი” და სხვ. ს. ჯანაშიას აზრით კი “წერა” ასევე ხვნასაც ნიშნავდა. ეს მოსაზრებები თითქოს ადასტურებს კვირბებზე, როგორც მყარ მასალაზე წერის და თანაც ტექსტის “ბუსტროფედონით” გადმოცემის ფაქტს.
   მიწათმოქმედებასთან დაკავშირებული და ასევე წერის გამომხატველი მნიშვნელობით, არსებობდა სხვა სიტყვებიც: "ჭრა", “ჩხრეკა” და “ჩხიბვა”. ეს უკანასკნელი საბას ლექსიკონში “გრძნების შეკვრასაც” ნიშნავს, აქედან გამომდინარე “მჩხიბავი”-გრძნეულს. თუკი გავითვალისწინებთ, რომ “ჩხრეკა” ანუ “ქექვა” ერთდროულად თხრას და ძებნას აღნიშნავს, ხოლო “ჩხიბვა” –მაგიურ ქმედებას, მაშინ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მოტანილი ტერმინები, როგორც დამწერლობის ან გამოსახულებათა შესრულების აღმნიშვნელი სიტყვები, მოიცავენ მაგიური ან საკულტო მიზნებით გამოსახულებათა გამოყვანის პროცესსაც.
   ამრიგად თუკი მემარგე ბოსტნის კვალის გამთხრელი, გამყვანი, ნათესის ბალახისგან გამწმენდი, ასევე მაგიურ მოქმედებასთან, მაგიური ფიგურების წერასთან, ადამიანის ბედის კვალის გაყვანასთან დაკავშირებულ პიროვნებად გვევლინება, ხოლო მის მიერ გასერილ, გაჭრილ, გახაზულ კვალს “ყუერბი” რქმევია და ეს ქმედება კი წერასაც აღნიშნავდა, ყოველივე ეს აუცილებლად უნდა უკავშირდებოდეს მიწათმოქმედების კულტს და მის წიაღში წარმოშობილ დამწერლობას.
   ამ მოვლენასთან მიმართებაში თიხის პატარა ფირფიტა, ანუ სველი მიწის ნაჭერი, რომელიც წარწერებით უნდა დაიფაროს, თითქოს ბაღ-ბოსტნის ნაკვეთთან და ამ ნაკვეთზე დამყარებულ წესრიგთანაა შედარებული. ეს წესრიგი გულისხმობს ხვნას, დაკვალვას, თესვას, გასუფთავებას, მორწყვას, აღმოცენებას და მოსავლის აღებას; ეს მოვლენები თითქოს გადატანილია იმ პატარა ფირფიტაზე, რომელიც ლერწმის კალმით ისერება, იღარება, იკვალება ასო-ნიშნების მეშვეობით, შიგ აზრი, ინფორმაცია ითესება, ხოლო შემდეგ, თუნდაც დიდი ხნის მერე, ხდება წაკითხვა-მოსავლის აღება.
   აიეტსაც, მაგიური მოქმედების დროს, გუთნით გაჰყავს კვლები, ყუერბები, და ამ საქმიანობისას იგი ხარებსაც შეაბრუნებს ხოლმე. ხომ არ ნიშნავს ეს ყველაფერი იმას, რომ აიეტი “ბუსტროფედონით” წერს რაღაც ტექსტს, ხოლო მისი ადამანტის გუთანი ხომ არ არის რაიმე მაგიური ინსტრუმენტი, რომლის საშუალებითაც ხდებოდა მაგარ ნივთიერებაზე ასოების ამოჭრა-გამოყვანა, თუნდაც ისეთ მასალაზე, როგორიც არის ზურმუხტის ფირფიტა?
   “კვირბებიც”, როგორც რუკები, რომლებზედაც ნაჩვენები იყო ზღვის და ხმელეთის საზღვარები, თავისებურ "დაკვალულ" ტერიტორიას მოიცავდა, რადგან გზის გაყვანა მიწაზე, წყალზე თუ თოვლში, კვალის გაყვანას ნიშნავს. ქართული მეკვლეობის ტრადიციაც ამ მოვლენებში შეიძლება განვიხილოთ: საახალწლოდ გამომცხვარ ჯვარდასახულ, სხვადასხვა ნიშნებით დაჭრელებულ  კვერს მეკვლე სახლში შეაგორებდა და იტყოდა; “ჩემიმც კვალ კაზე დაგიჯდებით, პურიანი, წულიანი, სახლსარგებლიანი, ერთ ეს წელი, ათი ათას სხვაი კარგად ყოფისა, კაცისა და საქონლისა”-ო. ამ შემთხვევაში შემოგორებული კვერი, რომელიც ახალი წლის მოვლენათა კვალის გამჭრელია, კალენდარული არსის, ერთი წლის წრიული ციკლის  გამოვლინებაა და დროის ბორბალს განასახიერებს. ამდენად იგი თავის თავში ზოდიაქალურ ნიშნებს მოიცავს და სიმბოლურად ცის "რუკად" გვევლინება.
   საინტერესოა, მაინც როგორ უნდა გამოიყურებოდეს წარწერებით დაფარული კვირბები? რადგან "ყორბაული" დაბეჭდილ კვერს ერქვა, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ამ დამწერლობის ერთ-ერთი ვარიანტი თიხის ფირფიტაზე ბეჭდით ნაბეჭდ ტექსტს განასახიერებდა, რომელსაც "ცენტრი" ცეცხლის, მზის შესატყვისი ნიშნით აღენიშნებოდა.

   რადგან საქართველოს ტერიტორიაზე უძველესი დამწერლობის ნიმუშები ჯერ აღმოჩენილი არ არის, ხოლო დამწერლობა კვირბი კრეტა-საბერძნეთშიც იყო ცნობილი, იქნებ ბერძნულ არქეოლოგიურ მასალებში მოიპოვებოდეს მისი ნიმუში? ერთ-ერთი ასეთი ფირფიტა მართლაც არის ცნობილი. ის არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს კრეტაზე, ფესტოსის სასახლეში A ხაზოვან წარწერებთან ერთად და ცნობილია ფესტოს დისკოს სახელით.
   სპეციალისტების აზრით, ფესტოს დისკო დამზადებულია არაკრეტული, ძალიან მაღალი ხარისხის თიხისგან, რაც მიანიშნებს მის იმპორტულობას. იგი ერთი შეხედვით მართლაც ქადას, ნამცხვარს, კვერს წააგავს. ტექსტის გადმოსაცემად გამოყენებულია 45 ნიშანი, ხოლო წარწერები დაბეჭდილია სპეციალური საბეჭდავით, ანუ შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის პირველი ნაბეჭდი ტექსტი, რომელიც ძვ. წ. 1600 წ. თარიღდება. იმ დროს, როცა უკვე არსებობდა გარკვეული სახის ასო-ნიშნები, ამ ტიპის რეალისტური ნახატის გამოყენება ტექსტის გადმოსაცემად ცოტა უცნაურია. ხომ არ არის ეს რაიმე საიდუმლო შიფრი და თავად დამღა-ნიშნებით დაბეჭდვა, ტექსტის საიდუმლი ხასიათზე ხომ არ მიანიშნებს?
   მეცნიერებისთვის ჯერჯერობით იდუმალებით არის მოცული ფესტოს დისკო. მათ ვერაფერი გაუგეს ამ დამწერლობას. მართალია გამოთქმულია ბევრი ვარაუდი ტექსტის შინაარსთან დაკავშირებით, მაგრამ ნაწერი მაინც გაუშიფრავი რჩება.
  კრეტის ცივილიზაციის აღმომჩენი არტურ ევანსის მოსაზრებით, ფირფიტის ტექსტი სამხედრო ხასიათისა ჩანს და ომის ღვთაებასთან უნდა იყოს დაკავშირებული, ან გამარჯვების ჰიმნს წარმოადგენდეს.
   რამდენად ესადაგება ეს მოსაზრება ტექსტის შინაარს, ძნელი სათქმელია, მაგრამ წრიული და მოწითალო ფერის ფირფიტა, სავარაუდოდ ყველაზე მეტად მართლაც არესთან (მარსთან) - წითელ პლანეტასთან უნდა იყოს ახლოს. თანაც წარწერები ცენტრიდან სპირალურად ვითარდება, სპირალი კი თავის ფორმით ყველაზე მეტად ვერძის რქებს წააგავს. (სხვათა შორის უძველეს მოლუსკებს - ამონიტებს, რომლებიც ზუსტად იმეორებენ ფესტოს დისკოს მოხაზულობას, სახელი ვერძ ამონის გამო შეარქვეს.) დისკოზე გამოსახული რამდენიმე ფიგურა გაშლილ ტყავებს ესადაგება, კოლხეთში კი, როგორც ვიცით, ვერძის ტყავი სწორედ არესის ჭალაში ინახებოდა.
   არესი მცირეაზიული წარმოშობის, ბერძნებისთვის უცხო ღვთაებად ითვლება, სამაგიეროდ იგი მეტად ახლობელი იყო კოლხებისთვის, ასევე ხალიბებისთვის, რომლებიც მის შთამომავლებად მიიჩნეოდნენ და რკინის მეტალურგიაში დაწინაურებული ადგილი ეკავათ.
   რადგან ფესტოს დისკოზე აღნიშნულია ცენტრი, თანაც მზის შესატყვისი ვარდულის სახით, რაც ასევე ცეცხლსაც გამოხატავს, თანაც ფირფიტა მსგავსად უძველესი კერებისა, მრგვალია და თიხისგან არის დამზადებული, რადგან ფირფიტა მარსივით წითელი დისკოა და მასზე ტექსტი ვერძის რქასავით დახვეული სპირალის ფორმით ვითარდება, ხომ არ არის ეს ფირფიტა კვირბი, ანუ ოქროს საწმისის შესატყვისი ნივთი?
   თუ კარგად დავაკვირდებით ფირფიტას, ნახატებით აჭრელებულ სპირალში, დახვეულ გველსაც ამოვიცნობთ, ანუ შეიძლება ითქვას, რომ მასზე დაფიქსირებული ინფორმაცია, რაღაც ცოდნა, გველის სხეულსაც განასახიერებს. ეს იდეა კი თავის მხრივ, ზოგიერთ ძველ რელიგიურ ტრადიციას ეხმიანება. მაგ. კლიმენტ ალექსანდრიელის ცნობით, ბაკხური ორგიების მთავარი ნიშანი დახვეული გველი იყო. ამ სიმბოლოს ასევე მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა გნოსტიკური მიმდინარეობების - ოფიტების და ნაასენთა მოძღვრებებში.
   რადგან წარწერებით ფირფიტის ორივე გვერდია დაფარული, ანუ მას გააჩნია ცნებები "წაღმა" და "უკუღმა", ამდენად სპირალებიც შესაბამისად, მაღლა და დაბლა მოძრაობას გულისხმობს.
   თუ ჩვენ ამ სპირალს "გავშლით", შემდეგ სურათს მივიღებთ: მზიდან (ცენტრიდან) დაშვებული სვეტი, რომელიც მიწისქვეშა წყლებში იშლება, ან მიწისქვეშა წყლებიდან ამოზრდილი ხე-ომფალოსი, რომელიც მზის, ვარსკვლავის, პლანეტის გამომხატველი კვირბით ბოლოვდება, და რომელსაც უძველესი საიდუმლოს სიმბოლო, ასევე ჰერმესის ჯადოსნური კვერთხის სიმბოლო - გველი შემოხვევია. მაგრამ ამავე დროს მივიღეთ ოქროს საწმისის მოდელიც - ხეზე შემოდებული მბზინავი ნივთი და ამ ნივთის მცველი, ხეზე შემოხვეული მარადფხიზელი გველეშაპი.
   ფირფიტის ტექსტი თავისებურ ლაბირინთადაც გვევლინება, სადაც "ცენტრში" მისასვლელი გზა თვალნათლივ არის მოცემული. ამ თვისებით ის არიადნეს გორგალის სიმბოლოს ემსგავსება, ანუ "გაკვალულ სივრცეს", ორიენტირს, თავისებურ "რუკას" განასახიერებს, რაც მას ერთხელ კიდევ კვირბის მნიშვნელობას ანიჭებს.

ე. ქ.

(ფრაგმენტები  წიგნიდან)

Copyright © 2004  გამომცემლობა "სანი".